Rząd przyjął i przesłał do Sejmu projekt ważnej nowej Prawa zamówień publicznych, przygotowanej przez Urząd Zamówień Publicznych. Jeżeli przepisy wejdą w życie, to zamawiający zyskają możliwość – pod pewnymi warunkami – zdecydowania, czy chcą, aby o zamówienie mogli ubiegać się wykonawcy spoza Unii Europejskiej. Pomysł na zmianę przepisów jest pokłosiem najnowszego orzecznictwa unijnego Trybunału Sprawiedliwości.

Brak dostępu do unijnego rynku

W ostatnim czasie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał kilka orzeczeń, które mają niezwykle istotny wpływ właściwie na cały unijny rynek zamówień publicznych – a więc w tym także na polski rynek. W tym kontekście szczególnie interesujące są dwa wyroki: z 22 października 2024 r. w sprawie C-652/22 Kolin Inşaat Turizm Sanayi ve Ticaret AȘ przeciwko Državna komisija za kontrolu postupaka javne nabave oraz z 13 marca 2025 r. w sprawie C-266/22 CRRC Qingdao Sifang CO LTD et Astra Vagoane Călători S.A. przeciwko Autoritatea pentru Reformă Feroviară i Alstom Ferroviaria S.P.A.

Wspólna teza tych orzeczeń jest następująca: wykonawcy z państw trzecich, niezwiązanych z Unią Europejską żadną umową międzynarodową, w której zagwarantowano na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień publicznych, nie mają zagwarantowanego dostępu do unijnego rynku takich zamówień. Decyzja, co do ewentualnego dopuszczenia wykonawców z takich państw do postępowania zależy wyłącznie od zamawiającego. Wynika z tego, że zamawiający może, ale wcale nie musi zgadzać się na to, aby – w opisanych warunkach – w postępowaniu wzięli udział wykonawcy spoza UE.

UZP proponuje zmianę przepisów

W związku z tym Urząd Zamówień Publicznych przygotował projekt noweli przepisów dwóch ustaw: Prawa zamówień publicznych oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi. Założenie tych przepisów jest bardzo proste – wykonawcy spoza Unii, jeżeli pochodzą z państw, które nie mają z UE specjalnych umów międzynarodowych, nie będą mogli powoływać się na regulacje transportujące prawo unijnego do ustawodawstw krajowych.

Jeżeli więc zamawiający w ogóle dopuści możliwość ubiegania się o zamówienie przez takich wykonawców, to będą oni musieli w całej rozciągłości stosować prawo krajowe, bez możliwości odwoływania się do przepisów unijnych. Dzięki temu pojawi się możliwość objęcia tych wykonawców mniej korzystnymi warunkami udziału w postępowaniu, niż wykonawców z państw członkowskich UE lub z państw, których łączą z Unią Europejską specjalne umowy międzynarodowe. Oczywiście decyzje w tym zakresie trzeba będzie podjąć w dokumentach postępowania.

Nowe uprawnienia zamawiającego

W myśl procedowanych regulacji – w stosunku do wskazanych wykonawców spoza UE – zamawiający będzie mógł m.in.:

• zastosować podstawy wykluczenia oraz warunki udziału w postępowaniu inne niż wymagane od wykonawców z państw UE;
• żądać złożenia podmiotowych środków dowodowych lub przedmiotowych środków dowodowych innych niż wymagane od wykonawców z państw UE;
• skorygować wynik oceny ofert złożonych przez wykonawców z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych lub ofert z udziałem robót budowlanych, dostaw lub usług pochodzących z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych na korzyść ofert złożonych przez wykonawców z państw UE lub ofert z udziałem dostaw, usług lub robót budowlanych pochodzących z państw UE;
• określić, że nie dopuszcza ofert z udziałem robót budowlanych, dostaw lub usług pochodzących z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych.

W każdym razie, jeżeli proponowany projekt wejdzie w życie, zamawiający zyskają sporą swobodę w stosunku do wykonawców z państw niezwiązanych z UE odpowiednimi umowami. W praktyce wydaje się, że korzystanie z tych instrumentów w dużej mierze będzie zależeć od realiów danego postępowania. Niekiedy w interesie zamawiającego jest dopuszczenie do udziału w postępowaniu wykonawców spoza UE – zwłaszcza, jeżeli chodzi o wykonawców z państw, gdzie dane usługi/towary są na wysokim poziomie.