Wybór wykonawcy zamówienia publicznego to dopiero połowa sukcesu. Druga, nierzadko istotniejsza część, to prawidłowe zrealizowanie umowy zawartej przez zamawiającego z wykonawcą. Zagrożeń na tym etapie – i to mocno zróżnicowanych – jest bardzo dużo. Natomiast sposobem na ich zminimalizowanie jest zażądanie od wykonawcy ustanowienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego. Jaką postać może ono przyjąć?

Dopuszczalne formy zabezpieczenia

Co do zasady, zgodnie z art. 450 ust. 1 Prawa zamówień publicznych, zabezpieczenie może być wnoszone, według wyboru wykonawcy, w jednej lub w kilku następujących formach, w:

• pieniądzu;
• poręczeniach bankowych lub poręczeniach spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym, że zobowiązanie kasy jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym;
• gwarancjach bankowych;
• gwarancjach ubezpieczeniowych;
• poręczeniach udzielanych przez podmioty wskazane w ustawie o Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

Zamawiający ma ponadto możliwość wyrazić zgodę na wniesienie zabezpieczenia w formie weksla z poręczeniem wekslowym banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej; ustanowienie zastawu na papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego; przez ustanowienie zastawu rejestrowego w sensie przepisów ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. W tych przypadkach zamawiający nigdy nie ma obowiązku zgadzania się na wniesienie zabezpieczenia w któryś z podanych tu sposobów. Jest to swobodna decyzja zamawiającego.

Wskazany katalog form zabezpieczenia ma charakter zamknięty, a więc nie może być rozszerzany o inne możliwości. Zamawiający po prostu nie ma takich uprawnień. Nie może on także ograniczać prawa wykonawcy do wyboru formy zabezpieczenia. Tym samym to wykonawca decyduje w jaki sposób wywiąże się z obowiązku zabezpieczenia należytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego – byleby sposób ten mieścił się w powyższym katalogu.

Ile może wynieść zabezpieczenie?

Aby zabezpieczenie spełniło swoją rolę musi mieć odpowiednią wysokość. O kwestii tej decyduje zamawiający, ale jego swoboda została ograniczona przez ustawodawcę. Zgodnie z przepisami Prawa zamówień publicznych regułą jest, że wysokość zabezpieczenia nie może być wyższa niż 5% ceny całkowitej podanej w ofercie albo maksymalnej wartości nominalnej zobowiązania zamawiającego wynikającego z umowy w sprawie zamówienia publicznego.

W wyjątkowych okolicznościach dopuszczalne jest ustanowienie zabezpieczenia w wyższej wysokości, nieprzekraczającej jednak poziomu 10% ceny całkowitej podanej w ofercie albo maksymalnej wartości nominalnej zobowiązania zamawiającego wynikającego z umowy. Możliwość ta pojawia się wówczas, gdy podwyższenie wartości zabezpieczenia uzasadnione jest przedmiotem zamówienia lub wystąpieniem ryzyka związanym z jego realizacją. Są to dosyć ogólne sformułowania, stąd zamawiający ma stosunkowo dużą swobodę przy określaniu, które z jego zamówień kwalifikują się do podwyższonego poziomu zabezpieczenia. Zawsze jednak taka „podwyżka” musi zostać opisana w SWZ lub w innych dokumentach zamówienia.

Po dobrze wykonanej umowie zabezpieczenie trzeba zwrócić

Zabezpieczenie, jak sama nazwa wskazuje, służy temu, aby umowa w przedmiocie zamówienia publicznego została prawidłowo wykonana. Tym samym jest to sposób na zmotywowanie wykonawcy do solidnej pracy. Jeżeli zaś wywiąże się on ze swoich obowiązków, zabezpieczenie musi zostać mu zwrócone. Zgodnie z Prawem zamówień publicznych zamawiający zwraca zabezpieczenie w terminie 30 dni od dnia wykonania zamówienia i uznania przez zamawiającego za należycie wykonane. Przy czym prawem zamawiającego jest pozostawienie sobie na zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady lub gwarancji kwotę nieprzekraczającą 30% zabezpieczenia. Oczywiście również ta kwota podlega zwrotowi – nie później niż w 15. dniu po upływie okresu rękojmi za wady lub gwarancji.